Niški incident je naziv za oružani sukob između savezničkih snaga, Crvene armije (SSSR-Rusije) i američke avijacije. 7. novembra 1944. Amerikanci ,”saveznici” su bombardovali kolonu vozila Crvene armije.
Ovaj incident se dogodio 7. novembra 1944. godine, ubrzo po oslobođanju Niša, u kome su bile smeštene snage Crvene armije i Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije. Iznenada je avijacija Sjedinjenih Američkih Država napala grad Niš, a potom napala i kolonu vozila Crvene armije koja se kretala drumom Niš-Aleksinac.
U Nišu je 7. novembra obeležena godišnjica događaja, koji je kasnije postao poznat kao “Niški incident”, a u kome je poginulo više desetina sovjetskih vojnika i oficira, među kojima i general-poručnik Grigorij Kotov.
U okviru svečanosti položeni su venci na spomeniku iz 2015. godine kod logora na Crvenom krstu, kao i na novom spomeniku na mestu pogibije sovjetskih vojnika na starom putu Niš-Aleksinac, koji je podignut u maju ove godine na inicijiativu Ruskog doma u Beogradu i Ambasade Rusije u Srbiji.
Polaganju je prisustvovala delegacija Ruskog doma u Beogradu na čelu sa direktorom Jevgenijem Baranovim, rukovodstvo Ruskog humanitarnog centra u Nišu, predstavnici administracije grada Niša, srpskih javnih organizacija i organizacija ruskih sunarodnika.
Na dan obeležavanja godišnjice Oktobarske revolucije, 7. novembra 1944. godine, konvoj sovjetskih trupa koji se kretao između gradova Niša i Aleksinca iznenada je napala grupa američkih lovaca P-38 Lajtning. Sovjetska protivvazdušna artiljerija otvorila je vatru na američke letelice, pokrivajući obližnji aerodrom, nakon čega je deo “lajtninga” pojurio u napad na aerodrom.
Vazdušna bitka na nebu
Sovjetski lovci su poleteli da ih presretnu. Na nebu je izbila vazdušna bitka u kojoj je bilo ozbiljnih gubitaka na obe strane. Dugo je ova epizoda bila zataškavana iz jednog jedinog razloga: avijacija koja je udarila u marš kolone 6. Gardijskog streljačkog korpusa, nije bila neprijatelj, već saveznik.
Činjenica o sukobu je odmah klasifikovana: takve informacije bile bi neprocenjivo otkriće za nemačku obaveštajnu službu, koja je pokušavala da iskoristi svaku priliku da zabije klin između saveznika u antihitlerovskoj koaliciji.
Specijalna komisija formirana za istragu incidenta pronašla je među olupinom jednog od oborenih američkih aviona zavijenu kartu, na kojoj su posebno bila obeležena dva jugoslovenska grada, Priština i Niš.
Yakovlev Yak-3 by Darryl Legg
The #Yakovlev Yak-3 (Russian: Я́ковлев Як-3) was a World War II Soviet fighter #aircraft. Robust and easy to maintain, it was much liked by pilots and ground crew alike. #Artwork #Aviationart #History #ww2 #yak3 pic.twitter.com/JZOp06gotJ— The Aviation Art (@theaviationart) October 14, 2018
Jasno vidljive identifikacione oznake sovjetskih aviona isključile su mogućnost greške u određivanju njihovog vlasništva. Dejstva američke avijacije u niškom kraju, štaviše, nisu bila usaglašena sa Generalštabom Crvene armije, što se takođe ne može opravdati.
Mišljenja o tome da li je ,”Niški incident” greška saveznika, ili je u pitanju dobro pripremljena provokacije do danas ostaju oprečna.
– Ovo za nas nije samo spomenik. To je simbol. Simbol da nijedan zločin, posebno takav, nema rok isteka. To je simbol sećanja. Mi smo pamtili, pamtimo i pamtićemo svaki nož, koji su nam zarili u leđa. Savezničke noževe. Odavde potiče princip usputnih gubitaka i slučajnih žrtava – za medije je izjavio direktor Ruskog doma Jevgenij Baranov.
(Ne)prihvaćeno izvinjenje
Američka komanda je, naravno, bila primorana da se izvini Sovjetima za neverovatni incident. Sovjetski načelnik štaba general Antonov poslao je pismo američkom vazduhoplovnom komandantu generalu Dinu u kojem je zatražio da im se dostavi izveštaj o preduzetim merama.
U knjizi Niški incident objavljeni su navodi iz Staljinovog pisma zapovedniku savezničkih vazduhoplovnih snaga na Mediteranu: Ja sam se spremao da čestitam američkom predsedniku novi izbor, a vi ste nam čestitali 27. rođendan Velikog oktobra tako što ste nam ubili 34 vojnika, 39 ranili i uništili 20 kamiona.
